Szczepan Twardoch (ur. 1979) to jeden z najpoczytniejszych i najbardziej docenianych polskich powieściopisarzy młodego pokolenia. Poza wieloma stylistyczno-tematycznymi zaletami, jego proza zasługuje na naszą uwagę ze względu na potrzebę zwalczania szeroko rozpowszechnionego stereotypu Polski jako kraju jednoreligijny, zamieszkałego przez ludzi o tym samym pochodzeniu etnicznokulturowym. Twardoch, który w wielu wywiadach określa się jako Ślązak, podkreśla różnorodność Polaków, dalekich od bycia homogenicznym narodem prawicowych katolików, dzielących to samo pochodzenie i system aksjomatyczny. Kwestia ta stanowi serce ostatnich trzech Twardochowych powieści (“Morfina”, “Drach” i “Król”), serce, które pompuje życie do każdej komórki świata przedstawionego i formuje egzystencję głównych bohaterów, często borykających się z własną tożsamością narodową.
Usytuowana w pierwszych dniach II wojny światowej, “Morfina” (2012) jest doskonałym przykładem tej problematyki. Powieść ukazuje historię Konstantego, niemiecko-polsko-śląskiego mieszkańca oblężonej Warszawy, osaczonej przez nową rzeczywistość polityczną. Pod naciskiem swoich bliskich, ze względu na obecną sytuację musi on wybrać między dwoma stronami konfliktu, porzucić swoje niedojrzałe zachowanie, a najlepiej, zgodnie z wola jego żony, zostać wojennym bohaterem.
Wydany w 2014, “Drach” snuje opowieść o perypetiach śląskiej rodziny, której los zdeterminowany zostanie przez zmienność historii. W następstwie nowego podziału mapy Europy po I wojnie światowej, stają się oni bowiem Polakami nie przez ich własny wybór czy głębokie przekonanie, lecz przez zwykły przypadek historyczny. Napisana w języku polskim, książka ta zawiera liczne fragmenty po niemiecku i śląsku. Ten językowy galimatias odzwierciedla kwintesencję miejscowej ludności rozdartej miedzy trzema współistniejącymi kulturami, co paradoksalnie zbudowało ich niepowtarzalną tożsamość – zdaje się, że być Ślązakiem na początku XX wieku oznaczało mieć coś w sobie z Polaka i z Niemca.
W najnowszej powieści Twardocha “Król” (2016) udajemy się z autorem w czasoprzestrzenną podróż do przedwojennej Warszawy bogatej w wielokulturowe tło, której specyfikę, kolory, dzięki i zapachy pisarz stara się, może nieco zbyt uparcie, oddać w swojej prozie. “Król” opowiada historię żydowskiego boksera Jakuba, znanego z porywczego temperamentu, uwielbienia do kobiet i nieustraszonych poczynań. Podobnie jak w poprzednich powieściach Twardocha, główny bohater jest przedstawicielem mniejszości etnicznoreligijnej. Ta tematyczna specyficzność umożliwia autorowi wskrzeszenie mikrokosmosu tej części populacji, tragicznie zaginionej w wyniku Holokaustu. Ponieważ żydowska diaspora, niegdyś integralna część polskiego społeczeństwa, wciąż wydaje się być niedostatecznie opisana w lokalnej fikcji, podjęcie się tego tematu jest niewątpliwie godne pochwały.
Warto także wspomnieć o innej znaczącej zalecie książki: powieściopisarz otwarcie porusza kwestię polskiego antysemityzmu w latach trzydziestych (kwestia często przemilczana w Polsce). Twardoch pisze o podziałach między obiema społecznościami i niebezpiecznie rosnącej marginalizacji Żydów. Opowiada o codziennych zmaganiach tej mniejszości nieustannie borykającej się z wrogością Polaków. Wspomina o ostracyzmie żydowskich studentów uniwersyteckich zmuszonych do siedzenia w wyznaczonych miejscach, tzw. “gettach ławkowych”. Powinniśmy z pewnością docenić ten aspekt powieści, zwłaszcza w cieniu ostatnich prób władz polskich, otwarcie negujących haniebne karty narodowej historii.
Jest jednak nie sposób nie zauważyć kilku ewidentnych niedociągnięć powieści. Po pierwsze styl Twardocha pozostawia wiele do życzenia: nie polecałbym “Króla” miłośnikom języka pełnego bogatych metafor, wyszukanym epitetów czy subtelnych aluzji. Najprawdopodobniej będziecie także zawiedzeni “Królem”, jeśli przywiązujecie wagę do dobrze skonstruowanej fabuły. Mimo że podziwiam zdolność Twardocha do pisania zapierających dech w piersiach zakończeń, trzeba przyznać, że jego technika narracyjna zdaje się czasem zbyt prosta, przewidywalna, banalna. Nie oczekujcie poza tym subtelnej ironii, humor powieściopisarza jest dość bowiem stereotypowy, czasem nawet grubiański.
Szczepan Twardoch ma bezsprzecznie wielki potencjał, by pozostawić stały ślad w historii polskiej literatury. Jego pomysły są często oryginalne i urzekające: narracja “Morfiny” prowadzona jest przez tytułowy lek stosowany do redukcji bólu fizycznego, “Drach” przez ziemię zamieszkiwaną przez Ślązaków, tożsamość narratora “Króla” ujawniona zostaje dopiero przy końcu książki. Twardoch musi jednak poświęcić więcej uwagi jakości swojego warsztatu od pierwszego do ostatniego zdania książki, a przede wszystkim unikać łatwych, hollywoodzkich rozwiązań, nawet za cenę niezadowolenia mniej wymagających czytelników, a co za tym idzie sprzedaży mniejszej liczby książek.
Text: Pawel Hladki
Born in 1979, Szczepan Twardoch is one of the most read and appreciated Polish novelists of the young generation. Beyond many stylistic and thematic qualities, his fiction deserves our attention because of the need to combat the widespread stereotype of Poland as a mono-religious country populated with people from the same ethnical and cultural background. Twardoch, who in numerous interviews identifies himself as a Silesian
Publié en 1997, “Délire d’amour” raconte l’histoire de Joe Rose, un journaliste scientifique d’âge moyen, qui doit faire face à une situation peu commune. Au cours d’événements inhabituels, il rencontre un certain jeune homme, appelé Jed Parry, souffrant du syndrome de Clérambault. Ce trouble mental rare consiste à se croire l’objet d’un désir amoureux, même si les gens qui vous entourent tentent de vous persuader du contraire. Malgré les affirmations constantes de Joe, Parry est en effet intimement convaincu de la passion inconsciente du journaliste. Ce problème apparemment irréaliste et trop sophistiqué permet à McEwan de créer une histoire passionnante riche en portraits psychologiques de personnages qui ressentent ou “endurent” l’amour. L’auteur joue habilement avec “l’horizon d’attente” des lecteurs incapables, jusqu’aux dernières pages du livre, de percevoir la vérité, de deviner si les sentiments de Joe sont réels ou imaginaires.
Ian McEwan (born in 1948) is one of the most rewarded and widely read contemporary English writers of 21st century. His novels, which in many cases have become worldwide bestsellers, have received critical acclaim and won a number of important literary accolades including the Man Booker Prize (1998). McEwan assuredly owes his critical and commercial success to his writing approach – a sort of creative recipe well known to many present and past authors attentive to their literary style, desirous to create an intriguing plot. This principle has guided him from the beginning, when, as a young man, he understood, thanks to Brighton Rock by Graham Green, that ‘a serious novel could be an exciting novel’. It is arguably this singularity of McEwan’s fiction that entranced me. In this article I will briefly present two novels by this author – Enduring Love and Amsterdam – which made me a great admirer of his writing technique, encouraged me to follow his literary career and, what is more, to read, in the near future, his remaining novels.
Published in 1997, Enduring Love is a story of Joe Rose, a middle-aged science journalist, who has to face a rather uncommon predicament. In an unusual course of events, he meets a certain young man, called Jed Parry, suffering from de Clerambault’s syndrome. This rare mental disorder makes the afflicted persons deeply believe that someone is infatuated with them, no matter how hard the people around them try to persuade them that they are living in a disillusion. Despite Joe’s constant assertions, Parry is indeed intimately convinced of the unconscious infatuation of the journalist. This apparently unrealistic and oversophisticated problem allows McEwan to create a compelling story rich in psychological portraits of the characters that feel or endure love. The author deftly plays with the ‘horizon of expectations’ of the readers unable, until the last pages of the book, to perceive the truth, to fathom if Joe’s feelings are real or false.
rzy Pilch (ur. 1952) zalicza się niewątpliwie do najważniejszych autorów najnowszej literatury polskiej. Mimo to jedynym jego tekstem dostępnym w języku francuskim jest powieść zatytułowana Pod Mocnym Aniołem.
Né en 1952, Jerzy Pilch compte parmi les romanciers les plus importants de la littérature polonaise extrême-contemporaine. Toutefois Sous l’aile d’un ange (2000) constitue son seul texte disponible dans la version française.
