14 February 2017

Ian McEwan’s fiction

imagesIan McEwan (born in 1948) is one of the most rewarded and widely read contemporary English writers of 21st century. His novels, which in many cases have become worldwide bestsellers, have received critical acclaim and won a number of important literary accolades including the Man Booker Prize (1998). McEwan assuredly owes his critical and commercial success to his writing approach – a sort of creative recipe well known to many present and past authors attentive to their literary style, desirous to create an intriguing plot. This principle has guided him from the beginning, when, as a young man, he understood, thanks to Brighton Rock by Graham Green, that ‘a serious novel could be an exciting novel’. It is arguably this singularity of McEwan’s fiction that entranced me. In this article I will briefly present two novels by this author – Enduring Love and Amsterdam – which made me a great admirer of his writing technique, encouraged me to follow his literary career and, what is more, to read, in the near future, his remaining novels.

telechargerPublished in 1997, Enduring Love is a story of Joe Rose, a middle-aged science journalist, who has to face a rather uncommon predicament. In an unusual course of events, he meets a certain young man, called Jed Parry, suffering from de Clerambault’s syndrome. This rare mental disorder makes the afflicted persons deeply believe that someone is infatuated with them, no matter how hard the people around them try to persuade them that they are living in a disillusion. Despite Joe’s constant assertions, Parry is indeed intimately convinced of the unconscious infatuation of the journalist. This apparently unrealistic and oversophisticated problem allows McEwan to create a compelling story rich in psychological portraits of the characters that feel or endure love. The author deftly plays with the ‘horizon of expectations’ of the readers unable, until the last pages of the book, to perceive the truth, to fathom if Joe’s feelings are real or false.

The Man Booker Prize winning novel Amsterdam (1998) has a no less surprising and breathtaking plot. It starts with a funeral of an enigmatic artist, Molly Lane, who, throughout her life, had numerous romances. This sad event draws in fact her great lovers: a newspaper editor, Vernon Halliday, a music composer, Clive Linley, and the British Foreign Secretary, likely to soon become the Prime Minister, Julian Garmony. The spirit of the deceased Molly will long remain among the three men, since she leaves certain disturbing traces of her troubled past. The deceased woman’s husband, George, discovers some photos, which show a disparaging image of Julian Garmony currently in the race for the leadership of an ultra-conservative party. The widower decides to give these controversial proofs to Vernon. The latter has to choose whether to publish them and destroy Garmony’s reputation, family life and a very promising political career or to simply ignore them. To make the final decision, he consults Clive. The three ex-lovers are thus involved in this affair. McEwan serves once again his readers a well-written story replete with remarkable characters and an unexpected end. He bases his plot on the question of choice, which, from antiquity to the present day, has continuously inspired the writers. Whatever Vernon decides, the outcome will not be entirely satisfying: he has to choose whether to ruin one man’s future or to let his country be governed by the ultra-conservatives. This choice renders to be even more important as a bad decision could possibly destroy Vernon’s life as well.

It only remains for me to encourage you to read Enduring love, Amsterdam or any other of Ian McEwan’s novels, to delve into his fiction and to discover this noteworthy English contemporary writer.

Text: Pawel Hladki

Posted in Non classé | Leave a Comment »

5 October 2016

“Pod Mocnym Aniołem” Jerzego Pilcha : miłość, alkohol i literatura

JeWersja polskarzy Pilch (ur. 1952) zalicza się niewątpliwie do najważniejszych autorów najnowszej literatury polskiej. Mimo to jedynym jego tekstem dostępnym w języku francuskim jest powieść zatytułowana Pod Mocnym Aniołem.

l_jerzypilch1

Pilch zadebiutował w 1988 zbiorem opowiadań p.t. Wyznania twórcy pokątnej literatury erotycznej, wydanym w Londynie dzięki legendarnej autorce tekstów piosenek, Agnieszce Osieckiej, która zdołała przemycić przez granicę Pilchowski manuskrypt do Anglii.  Wyróżnione Nagrodą Fundacji im. Kościelskich, dzieło to przyniosło Pilchowi sławę głównie w środowisku literackim.

Pisarz uzyskał następnie szerszą popularność wraz z publikacją Spisu cudzołożnic (1993) i kolejnych znaczących tekstów – Innych rozkoszy (1995), Monologu z lisiej jamy (1996) i Tysiącu spokojnych miast (1997) – które stanowią prawdziwe perły postransformacyjnej literatury polskiej. Powodzenie Pilchowskiej prozy zostało w końcu zwieńczone najbardziej prestiżową nagrodą literacką w Polsce – nagrodą NIKE – którą autor otrzymał w 2001 za Pod Mocnym Aniołem.

Powieść ta jest reprezentatywna dla całego dzieła Jerzego Pilcha : motywy obecne w tym tekście – miłość, alkohol, literatura – przenikają całokształt twórczości poczytnego powieściopisarza.

Bohater Pod Mocnym Aniołem, Jaruś, jest pijakiem nękanym coraz bardziej nieznośnym uzależnieniem alkoholowym. Właściwie odizolowany od reszty społeczeństwa, wiedzie on samotnicze życie odmierzane regularnymi wyjściami do sklepu monopolowego. Juruś pije zresztą nie bez żalu, że trwoni pokaźne kwoty, które mógłby wydać na zakup produktów pierwszej potrzeby takich jak choćby pralka do prania (p. 68).

Od czasu do czasu usiłuje on wyrwać się ze szponów nałogu. W tym celu ucieka się do instytucji o jakże poetyckiej nazwie „oddział deliryków”. Pobyt na tym oddziale staje się okazją do sportretowania kondycji osób niezdolnych poradzić sobie z problemami egzystencjalnymi nie zatapiając swoich obaw w alkoholu. W galerii postaci przedstawionych przez narratora odnajdujemy Królową Kentu, Kolumba Odkrywcę czy Don Juana. Ich losy tyleż samo śmieszą nas, co wzruszają – jesteśmy rozbawieni ich perypetiami i jednocześnie skłonni do współczucia, tak bardzo słodkogorzkie historie tych papierowych stworzeń budzą w nas sprzeczne uczucia.

Pod Mocnym Aniołem jest przede wszystkim dziennikiem osobistych zmagań z alkoholizmem, nałogiem, który jawi się niczym dziedziczny defekt przekazywany w rodzinie bohatera z pokolenia na pokolenie. Pilch opowiada historie swojej postaci, jego życiowych doświadczeń i na pierwszy rzut oka z góry przegranej walki z nałogiem poprzez tematyczna triadę (alkohol, miłość, literatura), która od zawsze inspirowała jego twórczość, proponując przy tym oryginalną konfigurację tych trzech tematów. Alkoholizm, który jawi się początkowo Jurusiowi jako niewinna metoda eskapistyczna przekształca się bowiem stopniowo w niszcząca siłę. Jest on w Pod Mocnym Aniołem czarną dziurą, która z każdym dniem wchłania coraz bardziej bohatera i zapowiada jego nieuchronną zgubę. Jedynie dwa możliwe antidota byłyby w stanie wyrwać go z tej coraz to głębszej przepaści : miłość i literatura. Ale czy okażą się one wystarczająco skuteczne, by wyzwolić go z tego niemalże zakorzenionego w genach nałogu?

Posted in Non classé | Leave a Comment »

25 July 2016

“Sous l’aile d’un ange” de Jerzy Pilch : amour, alcool et littérature

PH_flagi-01Né en 1952, Jerzy Pilch compte parmi les romanciers les plus importants de la littérature polonaise extrême-contemporaine. Toutefois Sous l’aile d’un ange (2000) constitue son seul texte disponible dans la version française.

Pilch fait ses débuts littéraires en 1988 avec un recueil de récits intitulé Confessions d’un auteur de la littérature clandestine érotique (Wyznania twórcy pokątnej literatury erotycznej) paru à Londres grâce à l’auteure légendaire de textes de chansons, Agnieszka Osiecka, qui introduit le manuscrit pilchien en Angleterre sous le manteau. Récompensé par le Prix littéraire de la fondation Kościelski, cet ouvrage fait surtout connaître Jerzy Pilch dans le milieu littéraire.

L’écrivain gagne considérablement en popularité avec la parution du Registre des femmes adultères (1993) et d’autres textes remarquables – Autres voluptés (1995), Monologue dans une tanière de renard (1996) et Mille villes tranquilles (1997) – qui sont de véritables bijoux de la fiction polonaise d’après la transformation politique de 1989. La notoriété de Pilch est enfin couronnée par l’obtention du prix littéraire le plus prestigieux en Pologne, le prix NIKE, qu’il reçoit en 2001 pour Sous l’aile d’un ange. Ce roman est représentatif de toute l’œuvre pilchienne : les motifs présents dans ce texte – l’amour, l’alcool et la littérature – alimentent l’ensemble de la création du célèbre romancier.

Prénommé Juruś (diminutif de Jerzy), le personnage principal de Sous l’aile d’un ange est un ivrogne rongé par sa dépendance de plus en plus insupportable. Quasiment reclus de la société, il se résigne à une vie solitaire rythmée des seules sorties régulières qui lui sont nécessaires pour s’approvisionner en alcool. Et il boit tout en regrettant de gaspiller des sommes considérables qui lui seraient utiles pour l’achat de produits de première nécessité, tels qu’une machine à laver (p. 68).

Ça et là, Juruś tente de s’arracher des griffes de la l’alcool. Dans ce but, il recourt à une institution poétiquement appelée « le service des éthylos lyriques ». Le séjour au sein de cet organisme hospitalier est l’occasion de portraiturer la condition d’individus incapables de faire face aux difficultés de l’existence sans noyer leurs craintes dans l’alcool. Dans la galerie de personnages dépeints par le narrateur, on trouve entre autres La Reine du Kent, Christophe Colomb le Découvreur ou encore Don Juan. Leurs destins nous font autant rire qu’ils nous émeuvent : on est amusé par leurs péripéties et en même temps portés à la compassion, tant leurs histoires douces-amères suscitent de sentiments contradictoires.

Sous l’aile d’un ange est avant tout un journal du combat personnel contre l’alcoolisme, cette dépendance, qui, tel une tare héréditaire, se transmet dans la famille du narrateur de génération en génération. Pilch choisit de raconter l’histoire de son personnage, les aléas de sa vie, ses combats, au premier abord perdus d’avance, par le biais de la triade thématique (alcool, amour, littérature) qui l’inspire depuis toujours, tout en proposant une configuration originale de ces trois sujets. Car l’alcool que Juruś perçoit initialement comme une méthode d’escapisme innocente, se transforme en une puissance destructrice. Il s’apparente dans Sous l’aile un ange à un trou noir qui engloutit progressivement le héros et qui annonce sa déchéance imminente. Seuls deux moyens antidotiques seraient capables de l’arracher à ce gouffre de plus en plus profond : la littérature et l’amour. Mais suffiront-ils pour s’extirper de cette dépendance quasiment enracinée dans les gènes ?

 

Posted in Non classé | Leave a Comment »

27 February 2014

“Ukształtowanie ostatniego brzegu” czyli niepoetyckość poezji Michela Houellebecqa

Wersja polskaWiosna zeszłego roku przyniosła podwójny powrót w życiu, jednego z najbardziej znanych powieściopisarzy współczesnych, Michela Houellebecqa. Po wielu latach spędzonych za granicą, autor Cząstek elementarnych – na wzór swojego awatara z powieści uhonorowanej nagrodą Goncourt (za Mapę i terytorium) – opuścił południowo-wschodnie wybrzeże Irlandii, by na nowo zamieszkać we Francji. Znany przede wszystkim dzięki twórczości prozatorskiej, Houellebecq powrócił ponadto do poezji – gatunku, który zaniedbywał on nieco ostatnimi czasy. Zatytułowany Configuration du dernier rivage (Ukształtowanie ostatniego brzegu), pierwszy od wielu lat tomik wierszy Houellebecqa, ukazał się w kwietniu 2013 r. nakładem wydawnictwa Flammarion.

asabolt_houllebecq_m

Ta, złożona z pięciu części o bardzo Houellebecqowkich tytułach (szara przestrzeń, długi weekend w szóstej strefie, pamięć kutasa, bliskość próżni, wyżyna), publikacja porusza tematy od zawsze nękające twórczość literacką pisarza:  miłość fizyczna, samotność, postępująca i nieodwracalna degradacja ludzkiego ciała oraz śmierć. Na wzór powieści autora, “Ukształtowanie ostatniego brzegu“ przedstawia zasmucający obraz społeczeństwa indywidualistycznego, „tego supermarketu ciał, gdzie umysł jest na sprzedaż”, w którym „mało jest tych co kochają i jeszcze mniej tych, którzy się oddają”, w którym „nie mamy tak naprawdę wrażenia bycia ludźmi”. Powracają inne, drogie twórczości MH motywy. Wśród nich, skrajna prostota płci męskiej oddana w wierszu o niemalże pornograficznej tonacji: „Mężczyźni chcą jedynie, żeby ssano im chuja/ Tyle godzin dziennie, co możliwe/ Przez tyle ładnych dziewczyn co możliwe.//Poza tym interesują się techniką.”  Nieznośne uczucie pustki typowe dla społeczeństw post-rewolucyjno-obyczajowych: „Adam bez Ewy/Znaczy niewiele/Westchnął Adam, oglądając na TF1 program erotyczny /Powinien był się ożenić, mieć dziecko albo coś; Psy są co prawda miłe, ale pies pozostaje psem.” A także lejtmotyw Houellebecqowskiej twórczości – zatrważający los gatunku ludzkiego nieodwracalnie skazanego na śmierć : „Przez jakiś czas jeszcze żył będę, w towarzystwie mojego psa/ I systematycznym wzmaganiu się cierpienia/ W tych latach poprzedzających moją śmierć.”

Pokrewieństwo z prozą przejawia się także na poziomie stylistycznym. Rzadkie są bowiem fragmenty naznaczone liryzmem czystym. Nawet jeśli „Baudelaire supermarketu” nie unika intymnych wyznań, posługuje się on jednakże niezmiennie językiem codziennym, praktycznie pozbawionym wyszukanych zwrotów. Uwadze czytelnika nie umknie też obecność marek handlowych. Daleki od ignorowania rzeczywistość konsumpcyjnej, Houelleebecq nie waha się bowiem wykorzystywać nazw komercyjnych – takich jak Betadine Scrub, Halcion ou Volvic – celem oddania banalności dnia codziennego.  Inne elementy stylistyczne podkreślają zwątpienie w możliwość tworzenia poezji lirycznej. Twórca nie tylko ucieka się do wiersza białego; jego strofy rymowane – w których „Calliphora” [marka produktu] zestawiona jest z „pas” [nie], „filles” [dziewczyny] z « brillent » [blyszczec] et „skaï” [skaj] z „Kookaï”  –  charakteryzują się mało subtelną a wręcz banalną techniką. „Ukształtowanie ostatniego brzegu” powątpiewa wreszcie w wartość języka francuskiego, biorąc pod uwagę fakt, że tu i tam słowa, wersy, a nawet całe zwrotki napisane są w języku angielskim. Co jest przyczyną tej osobliwej stylistyki?

Zdaje się, że niepoetyckość Houellebecqowskiej poezji jest znakiem naszej epoki, w której aspekt pragmatyczny zawładnął wymiarem estetycznym tak bardzo, że tworzenie poezji w dawnym tego słowa znaczeniu stało się absurdem. Należy sobie w związku z tym zadać następujące pytanie : czy w naszym postmodernistycznym świecie bez solidnych podstaw moralno-estetycznych poezja może rzeczywiście pozostać liryczna?

 Tekst: Paweł Hładki, Rysunek: Agata Sierzchuła

Posted in WERSJA POLSKA | Comments Off on “Ukształtowanie ostatniego brzegu” czyli niepoetyckość poezji Michela Houellebecqa

4 May 2013

“Configuration du dernier rivage“ ou le non poétique de la poésie de Michel Houellebecq

VERSION FRANÇAISELe printemps 2013 marque un double retour dans la vie de l’un des plus célèbres romanciers contemporains, Michel Houellebecq. Après plusieurs années passées à l’étranger, l’auteur des Particules élémentaires, tel son avatar du roman honoré par le prix Goncourt 2010 (La carte et le territoire), quitte la côte sud-est de l’Irlande pour s’installer de nouveau en France. Connu notamment grâce à sa production romanesque, Houellebecq revient en outre à un genre littéraire qu’il avait délaissé quelque peu ces derniers temps : la poésie. Intitulé Configuration du dernier rivage, son dernier recueil de poèmes vient de paraître chez Flammarion.

Composé de cinq parties aux titres bien houellebecquiens (l’étendue grise, week-end prolongé en zone 6, mémoire d’une bite, les parages du vide, plateau), l’ouvrage aborde des thèmes qui depuis toujours obsèdent la création littéraire de l’écrivain : l’amour physique, la solitude, la décrépitude progressive du corps et la mort. De même que les romans de ce prosateur, de même Configuration du dernier rivage dépeint une image affligeante de notre société individualiste, «ce supermarché de corps où l’esprit est à vendre », où « il y a peu qui aiment et très peu qui se donnent », où « nous n’avons plus vraiment l’impression d’être humains »… D’autres motifs chers à Michel Houellebecq reviennent. Parmi eux, l’extrême simplicité de la nature masculine décrite dans un poème à tonalité mi-pornographique : « Les hommes cherchent à se faire sucer la queue/ Autant d’heures dans la journée que possible/ Par autant de jolies filles que possible.// En dehors de cela, ils s’intéressent aux problèmes techniques. » L’insupportable sentiment de vide spécifique de la société post-soixante-huitarde : « Un Adam sans Ève, ce n’est pas grand-chose/Soupirait Adam devant l’émission érotique de TF1./ Il aurait dû se marier, avoir des gosses ou quelque chose ;/ Les chiens ont beau être gentils, un chien reste un chien. » Et, leitmotiv de la réflexion houellebecquienne, le triste caractère de la condition de l’homme irrémédiablement destiné à mourir : « Pendant quelques années encore/En compagnie de mon petit chien […]/Et de l’augmentation régulière des souffrances/En ces années qui précèdent immédiatement la mort. »

Houellebecq_Pawel_Hladki

Cette parenté avec la prose se manifeste de surcroît au niveau stylistique du recueil. Rares sont effectivement les passages imprégnés de lyrisme pur. Si « le Baudelaire  de supermarché »[1] n’évite pas de faire des confessions intimes, il se sert toutefois d’un langage de tous les jours quasiment privé de tournures soutenues. La présence de différentes marques de produits mérite d’être signalée. Loin de tourner le dos à la réalité consumériste, Houellebecq n’hésite  pas à avoir recours à des noms commerciaux – tels que Betadine Scrub, Halcion ou Volvic – pour dépeindre la banalité de son quotidien. Autres éléments stylistiques font preuve du doute dans la possibilité d’une poésie lyrique. Non seulement le poète fait souvent appel au vers blanc, mais ses strophes rimées – où « Calliphora » se combine avec « pas », « filles » avec « brillent » et « skaï » avec « Kookaï » – se caractérisent par une technique peu subtile, voire simpliste. Configuration du dernier rivage met enfin en doute la valeur de la langue française, étant donné que çà et là, un mot, un vers, une strophe entière sont écrits en anglais. Quelles sont les raisons de cette stylistique bien particulière ?

Le non poétique de la poésie houellebecquienne apparaît comme un signe de notre époque où l’aspect pragmatique prévaut tellement sur la dimension esthétique que faire de la poésie dans l’ancien sens du terme semble relever de l’absurde. Dans ce monde postmoderne sans solides références morales et esthétiques, la poésie peut-elle vraiment demeurer lyrique ?

Texte & photo : Pawel Hladki

Posted in VERSION FRANÇAISE | Leave a Comment »

Tags: ,
9 October 2012

Manuela Gretkowska – “Trans” (extrait)

 ***Ce texte a été publié par l’entremise de sa traductrice Isabelle Jannès-Kalinowski et de la maison d’édition Świat Książki.

Cette année-là, l’été frais avait débuté de façons diverses. Le pape était venu en Pologne. En soutane blanche, il avait l’air d’un grand chamane du catholicisme, il leva les mains dans un geste de bénédiction. Et les cieux s’ouvrirent. Il plut, la pluie du siècle. Le Sud du pays fut inondé, Wrocław était sous les eaux. La plage où je m’étais cachée du vent derrière une petite butte de sable, était apparemment le dernier morceau de terre entre le flux pressant des inondations et la mer. Encerclée par les eaux, j’avais un alibi pour attendre le pire. Je ne m’étais pas humiliée à revenir vers Laski.

Dans cette maison de vacances – une villa en béton fraîchement construite, je louais le rez-de-chaussée, Ita avait payé pour l’étage. Elle avait trouvé cette location, læaissé ses bagages et était rentrée à Berlin. Elle appelait tous les jours pour dire qu’elle viendrait, sans faute, mais qu’elle avait quelque chose à régler à l’école. Elle n’arrêtait pas d’appeler le soir, la voix chancelante de tristesse. Laski buvait la nuit, lui aussi. Je me disais alors qu’il allait m’appeler encore saoul. Le matin peut-être, quand il aurait dessoulé, ou plutôt à midi, ou encore dévasté par la mélancolie d’un soir d’été. J’étais tout le temps joignable, à l’affût prête à sauter sur mon téléphone, je sortais rarement de la maison. Lui, pouvait téléphoner d’où il voulait, il avait un nouvel appareil – un portable. Ossario, le producteur franco-mexicain, le lui avait donné avant le tournage de son film. Une matraque d’un kilo avec antenne, une ci-bi transportable qui lui servait à asséner des « Va te faire foutre… » à ses interlocuteurs.

Ses insultes et ses va te faire foutre, j’ai commencé à les entendre juste après notre première nuit d’amour. Le matin, avant que la femme de ménage arrive, il me vira de son appartement parisien. On pénétra alors au saut du lit dans des décors mièvres de série B : le quartier Saint-Germain à l’aube, le boulevard, le Café de Flore. J’étais la star, le metteur en scène ne pouvait pas me quitter. Appuyés au taxi qui attendait, nous nous embrassâmes. Le chauffeur arabe tirait patiemment sur sa cigarette. Il fumait et nous nous étreignions à un rythme de réanimation diabolique. Un, deux, trois coups de hanches sur le capot de la bagnole et la fumée sortait de la fenêtre baissée.

– Ça pourra servir. Laski fourra maladroitement de l’argent dans le décolleté de ma robe dégrafée. Les billets glissèrent et se collèrent à mon ventre humide. – À ce que tu reviennes plus tôt.

… de Londres où un producteur polonais louche voulait me voir. Je n’étais personne, je partis donc là-bas sans rien attendre et pour voir se fermer derrière moi les portes des cabinets anglais, des restaurants bon marché, de mon hôtel minable et même celle de la cabine téléphonique trop étroite du ferry à laquelle je m’agrippais comme au couvercle d’une vielle malle dérivant la nuit sur la Manche. De mon autre main je cherchais à tâtons dans le noir la fente où glisser les pièces. Le grincement du ferry qui tanguait se mêlait à la tonalité du téléphone.

– Allô ? accueil tendre. Laski attendait mon coup de fil.

Il baissa la musique. La nuit, il éteignait la lumière, allumait de l’encens et mettait de la musique classique à fond : Haydn, Haendel, Bach.

– C’est moi… me présenté-je.
– Allô ? Allô ?
– Tu m’entends ?! je m’enquiers plusieurs fois. – Allô ?!
J’ai le trac et je confesse :

– Je t’aime.

Un jour je lui raconterai, un jour, très bientôt, quand il me demandera si moi aussi. Je gueule :- Je t’aime !!!

Lui, ne m’entend pas et crie encore plus fort :

– Va te faire foutre ! Fuck off ! Fous le camp, pauvre con ! Je vais te casser la gueule, connard !!! Je vais t’éclater !

dessin : Agata ‘Asabolt’ Sierzchula

Posted in VERSION FRANÇAISE | Comments Off on Manuela Gretkowska – “Trans” (extrait)

Tags: , ,
9 October 2012

Manuela Gretkowska “Trans” (fragment)

*** Niniejszy tekst i jego francuskie tłumaczenie opublikowane zostały dzięki uprzejmości wydawnictwa Świat Książki i tłumaczki Isabelle Jannès-Kalinowski.

Chłodne lato tego roku zaczynało się na różne sposoby. Do Polski przyjechał papież. W białej szacie, niczym najważniejszy szaman katolicyzmu, podniósł, podnosił ręce, błogosławiąc. I rozwarły się niebiosa. Lunął deszcz tysiąclecia. Zalało południe kraju, tonął Wrocław. Plaża, gdzie chroniłam się w grajdole osłonięta od wiatru, wydawała się ostatnim skrawkiem lądu między nacierającą falą powodzi a morzem. Otoczona przez wodę miałam alibi na czekanie na gorsze. Nie upokarzałam się powrotem Laskiego.

W wynajętym wakacyjnie domu – nowo wybudowanej betonowej willi, zajmowałam parter, za górę płaciła Ita. Znalazła tę kwaterkę, zostawiła bagaże i wróciła do Berlina. Dzwoniła codziennie, że już się zbiera, tylko musi coś załatwić w szkole. Wydzwaniała wieczorami głosem zataczającym się od rzewności. Laski też nocami pił. Łudziłam się wtedy, że zadzwoni pijani. Może rano, gdy wytrzeźwieje, raczej z południe, albo rozwalony melancholią letniego wieczoru. Byłam wiecznie w zasięgu, na cynglu telefonu, rzadko wychodziłam z domu. On mógł telefonować, skąd chciał, miał nowość – komórkę. Dostał ją przed kręceniem filmu od meksykańsko-francuskiego producenta Ossario. Kilogramowy łom z anteną, niemal przenośna radiostacja, którą ogłuszał swoim „Spierdalaj…”.

Wyzwiska i spierdalaj usłyszałam od niego wkrótce od niego po naszej premierowej miłosnej nocy. Rano, kiedy pozbył się mnie ze swojego  paryskiego mieszkania. Prosto z łóżka weszliśmy w scenografię ckliwych  filmideł: dzielnica Saint-Germain przed świtem, ulica przy ulicy cafe de Flore. Gwiazdą byłam ja, reżyser nie mógł się ze mną rozstać. Całowaliśmy się oparci o czekającą taksówkę. Arabski kierowca cierpliwie kopcił papierosa. Jego palenie i nasze obściskiwanie miało rytm diabelskiej reanimacji. Jedno, dwa, trzy uderzenia biodrami o maskę wozu i z uchylonej szyby wydostawał się dym.

– Na, przyda się> – Laski niezręcznie włożył mi pieniądze w dekolt rozpiętej sukienki. Banknoty zsunęły się, przykleiły się do wilgotnego brzucha – Na wcześniejszy powrót.

…z Londynu, gdzie chiał mnie widzieć szemrany polski producent. Byłam nikim, więc jechałam tam po należne mi nic. I zamykające się za mną drzwi angielskich gabinetów, tanich restauracji, drzwi kiepskiego hotelu aż do tych w za ciasnej kabinie telefonicznej powrotnego promu. Trzymałam je przy sobie jak wieko starej skrzyni dryfującej nocą kanałem La Manche. Drugą ręką po ciemku szukałam szczeliny na monety. Skrzypienie rozchybotanego promu mieszało się z sygnałem telefonicznego połączenia.

– Allo? Powitalnie czułe. Laski się mnie spodziewał.

Ściszył muzykę. Nocami gasił światło, zapalał kadzidełka i puszczał na full klasyków: Haydna, Händla, Bacha.

– To ja… – przedstawiam się.

– Allo ? Allo ?

– Nie słychać ?! – sprawdzam kilka razy.

– Allo?!

Stremowana wyznaję:

– Kocham cię.

Kiedyś mu o tym powiem, kiedyś, już niedługo, gdy zapyta, czy ja też. Drę się:

– Kocham!!!

On nie słysząc mnie, krzyczy głośniej:

– Spierdalaj! Fuck off! Fou le camp, toi tu pauvre con! Rozpierdolę cię! Na miazgę!

Foto : Flash Press Media,Tankred Strzelczyk

Posted in WERSJA POLSKA | Leave a Comment »

Tags: , ,
31 May 2012

“Jan Karski” raz jeszcze!

„Kto poświadczy za świadka?” To wolne tłumaczenie zdania autorstwa Paula Celana, zacytowane na początku powieści Jan Karski (2010)[1] mogłoby posłużyć za tytuł medialnej burzy spowodowanej francuskim wydaniem tej książki poświęconej życiu legendarnego działacza polskiego ruchu oporu. Rozmiar konfliktu między autorem tekstu – Yannickiem Haenelem – a Claudem Lanzmannem – reżyserem filmu dokumentalnego Shoah (1985), który jako jeden z pierwszych przeprowadził wywiad z Janem Karskim – wykazuje, w jakim stopniu związki powieści i historii mogą okazać się niebezpieczne. W artykule opublikowanym pod koniec stycznia 2010 w czasopiśmie Marianne, Lanzmann oskarża Yannicka Haenela o fałszowanie Historii i nazywa jego tekst „błędną powieścią”. Ten ostatni nie zawaha się zresztą podnieść rękawicy rzuconej przez znanego reżysera, zarzucając mu na łamach dziennika Le Monde  przestarzałe rozumienie literatury[2]. Afera Jan Karski daleka od bycia nieznaczącym sporem między dwoma koncepcjami artystycznymi przez długie miesiące pasjonować będzie życie literackie we Francji, aktualizując odwieczne pytanie o granice fikcji literackiej w posługiwaniu się faktami i postaciami historycznymi.

Powieściopisarz zainspirował się życiem wielkiego świadka Holokaustu, który, po niezapomnianej wizycie w warszawskim getcie, podejmuje się poinformowania amerykańskiego rządu o nazistowskim ludobójstwie celem nakłonienia aliantów do interwencji w Polsce. Po klęsce swojego przedsięwzięcia relacjonuje on swoje doświadczenia wojenne w książce opublikowanej w 1944 r., poświęconej głównie opisowi funkcjonowania polskiego państwa podziemnego (Story of a Secret State). Spełniwszy obowiązek świadka historii, Karski wiedzie spokojne życie waszyngtońskiego wykładowcy i unika przez prawie trzydzieści pięć lat jakiegokolwiek wystąpienia publicznego dotyczącego jego wspomnień, udzielając jedynie nielicznych  wywiadów – między innymi dla Clauda Lanzmanna – dopiero od końca lat siedemdziesiątych. Zgodnie z duchem swoich czasów Yannick Haenel usiłuje zebrać brakujący puzzle historii poprzez ponowne oddanie głosu tej postaci, wyjaśnienie przyczyny jego długiego milczenia i zaprezentowanie punkt widzenia, który stanowiłby przeciwwagę do imagu tego znamienitego działacza ruchu oporu przedstawionego w filmie dokumentalnym Shoah. Inny niemniej ważny zamysł towarzyszyć będzie projektowi powieściopisarza: opisując trudny los swojego bohatera, stawia on sobie za cel polepszenie wizerunku Polski – kraju często uważanego za antysemicki – eksponując Polaka, który, daleki od bycia obojętnym na los Żydów, zabiega o ich ocalenie u aliantów – de facto głuchych, wedle koncepcji powieści, na przekaz naocznego świadka Holocaustu.

Na tytuł książki autor obrał imię i nazwisko Jana Karskiego, które figuruje na okładce obok jego własnego nazwiska i terminu rodzajowego – powieść. Przy pierwszym zetknięciu zestawienie tych trzech elementów może doprowadzić do zakłopotania, rodząc pytanie o właściwy podmiot dyskursu. Tytuł ten przeczy ponadto konwencjom literackim – umieszczenie nazwiska postaci historycznej w tytule zarezerwowane jest zwykle dla biografii.

Yannick Haenel raczy ponadto czytelnika powieścią naznaczoną oryginalnością technik narracyjnych. Polegają one na zrelacjonowaniu w dwóch pierwszych rozdziałach informacji dotyczących życia Jana Karskiego znanych dzięki jego wystąpieniu w filmie Shoah, jak również jego sprawozdaniu z 1944 o funkcjonowaniu polskiego państwa podziemnego podczas drugiej wojny światowej. Powieść Yannicka Haenela rozpoczyna bowiem komentarz do wywiadu z tym wielkim obserwatorem wydarzeń historycznych w filmie Shoah (1985). Następuje streszczenie Story of Secret State (znane w Polsce pod tytułem Tajne państwo: opowieść o polskim Podziemiu) zaprezentowane w rozdziale drugim. Będąca monologiem wewnętrznym, ostatnia zredagowana w pierwszej osobie część stanowi czysty produkt wyobraźni autora: ma ona stanowić kontynuację historii tytułowego bohatera. Swojego rodzaju ostrzeżenie umieszczone na początku książki wyraźnie precyzuje zastosowanie fikcji i dokumentu w kolejnych częściach powieści: „trzeci rozdział jest fikcją […] sceny, zdania i myśli przypisywane Janowi Karskiemu są częścią twórczości literackiej”[3], ostrzega Haenel. Pisarz uzasadnia swój zabieg narracyjny „imperatywem etycznym”, który – aby móc przemawiać w imieniu Karskiego – zobligował go do uprzedniego nakreślenia dwóch głównych wystąpień tej postaci :

“Żeby ośmielić się zbliżyć do „pierwszej osoby”, do sekretu jego milczenia [Jana Karskiego], trzeba było najpierw wysłuchać tego, co powiedział w filmie Shoah, potem przedstawić, w jaki sposób on sam opowiedział swoje perypetie. Życie Karskiego rozpościera się na trzech płaszczyznach: słów, pisarstwa, milczenia. Stąd też trzy części książki.”[4]

Należy zauważyć również, że „poświadczanie za świadka”, chęć przeniknięcia psychiki postaci rzeczywistej i dowolne posługiwanie się faktami historycznymi stanowi kolejny etap zawłaszczania rzeczywistości przez fikcję. Ten nowy prąd może z pewnością wywoływać sprzeciw – zwłaszcza kiedy twórcy pozwalają sobie na fikcjonalizację Holocaustu – nietykalną a wręcz świętą część historii ludzkości. Jednakże należąca do kategorii wyobraźni literatura nigdy nie pretendowała do zastąpienia nauk ścisłych. Żadna krytyka nie będzie zatem w stanie zmusić ją do opowiadania historii stricte prawdziwych, bądź też do wyrzeknięcia się tradycji odwoływań do wyobraźni twórczej. Odpowiedź na pytanie zadane na początku tego artykułu – kto ma prawo poświadczać za świadka? – zależy zatem od oczekiwań czytelników w stosunku do historycznych relacji świadków: powinny być one bezwarunkowo zgodne z prawdą – praktycznie przypominając materiał dydaktyczny –  czy przeciwnie dowolnie inspirować się historią celem wytworzenia literackiej opowieści bez żadnych innych roszczeń poza podobaniem się swoim odbiorcom?

[1] Y. Haenel, Jan Karski (2009), Warszawa, Wydawnictwo Literackie, 2010.

[2] Y. Haenel, « Le recours à la fiction n’est pas seulement un droit, il est nécessaire », Le Monde, 26.01.2010, p. 18.

[3] Y. Haenel, Jan Karski, Paris, Éditions Gallimard, coll. L’Infini, 2009. s. 9, moje tłumaczenie.

[4] Wywiad udzielony Chloé Brendlé w czasopiśmie Le Magazine Littéraire, http://www.magazine-litteraire.com/content/club-lectures/article.html?id=14197.

TEKST: Paweł Hładki 

Posted in WERSJA POLSKA | Comments Off on “Jan Karski” raz jeszcze!

Tags: , , , , , ,
31 May 2012

“Jan Karski” encore !

« Qui témoigne pour le témoin ? ». Cette libre traduction de la phrase de Paul Celan, placée en exergue du roman Jan Karski[1], pourrait servir d’intitulé à la controverse provoquée par la parution de ce livre consacré à la vie du légendaire résistant polonais. L’ampleur prise par le conflit entre l’auteur du texte, Yannick Haenel, et Claude Lanzmann, réalisateur du film documentaire Shoah de 1985 qui met en scène une interview avec Jan Karski, démontre à quel point la liaison entre le roman et l’Histoire peut s’avérer dangereuse. Dans l’article publié par Marianne fin janvier 2010, Lanzmann accuse Yannick Haenel de falsifier l’Histoire et qualifie son texte de « faux roman ». Ce dernier n’hésitera pas à relever le gant jeté par son collègue, en lui reprochant dans les colonnes du Monde une conception archaïque de la littérature[2]. L’affaire Jan Karski, loin d’être une confrontation anodine de deux visions artistiques, animera la vie littéraire en France de longs mois durant, en renouvelant l’éternelle question sur les limites de la fiction dans l’utilisation des faits et des personnages réels.

Le romancier s’inspire de l’existence d’un témoin majeur de la Shoah qui ayant visité le ghetto de Varsovie, se charge d’informer le gouvernement américain du génocide nazi afin d’inciter les Alliés à intervenir en Pologne. Après l’échec de son entreprise, il relate ses expériences vécues pendant la guerre dans un ouvrage paru en 1944 consacré principalement au fonctionnement de l’État clandestin polonais (Story of a Secret State). Son devoir de témoin une fois accompli, il mène une vie d’universitaire évitant pendant quasiment trente-cinq ans toute intervention publique qui impliquerait son témoignage, en ne se contentant qu’à quelques rares interviews, dont celle faisant partie du film de Claude Lanzmann, seulement à partir de la fin des années soixante-dix. Conformément à l’esprit de son époque, Yannick Haenel tente de rassembler le puzzle manquant de l’histoire en vue de redonner la parole à son protagoniste, d’éclaircir les raisons de son long silence et de présenter un point de vue qui constituerait un contrepoids à l’image de cet illustre résistant exposée dans le documentaire Shoah. Une autre visée accompagne le projet du romancier : à travers le parcours de son personnage, il se propose de redorer le blason de la Pologne, pays souvent considéré comme antisémite, en présentant un Polonais qui, loin d’être indifférent au sort des Juifs, s’engage pour leur sauvetage auprès des Alliés qui s’avèrent, selon la conception de l’auteur, sourds au message de ce témoin.

Pour intituler l’ouvrage, l’auteur se sert du nom de Jan Karski qui figure ainsi à côté du sien et d’un terme générique – roman – sur la couverture du livre. Au premier abord, la juxtaposition de ces trois éléments peut prêter à confusion, puisqu’elle fait naître la question sur le vrai énonciateur du discours. Cet intitulé va par ailleurs à l’encontre des conventions littéraires : placer le nom d’un personnage historique dans le titre est usuellement réservée à la biographie. S’il est manifeste que ce procédé contribue à diminuer l’écart entre le réel et l’imaginaire, entre le document et la fiction, une sorte d’avertissement placé au début du livre précise pour autant explicitement l’application de ces deux genres dans les parties respectives du roman. En effet, Yannick Haenel avise ses lecteurs : « le chapitre 3 est une fiction. […] les scènes, les phrases et les pensées que je prête à Jan Karski relèvent de l’invention. »[3].

Yannick Haenel signe un roman marqué par l’originalité des techniques narratives. Celles-ci consiste à exposer dans les deux premiers chapitres les informations relatives à la vie de Jan Karski connues grâce à son apparition dans Shoah, ainsi qu’à son rapport de 1944 sur le fonctionnement de l’Etat clandestin polonais lors de la Seconde Guerre mondiale. Le roman de Yannick Haenel débute en effet par une description commentée de l’intervention de ce grand spectateur des événements historiques dans le film de Lanzmann. Suit un résumé de Story of a Secret State (connu en France sous le titre Mon témoignage devant le monde. Histoire d’un État secret) présenté dans le deuxième chapitre. Monologue intérieur, la dernière partie rédigée à la première personne constitue une pure fiction se voulant la suite de l’histoire du personnage éponyme. L’auteur justifie son dispositif narratif par un « impératif éthique » qui l’a obligé de retracer toutd’abord deux interventions principales de son personnage pour pouvoir ensuite témoigner en son nom :

“Pour oser accéder au « je » et au secret de son silence [celui de Jan Karski], il fallait d’abord faire entendre ce qu’il avait dit dans Shoah puis montrer la façon dont lui-même avait raconté ses aventures. Sa vie se déploie entre ses trois pôles : ses paroles, son écriture, son silence. D’où les trois parties du livre.”[4]

Il est à remarquer en dernier lieu que « témoigne[r] pour le témoin », se mettre dans la peau d’un personnage réel et se servir librement des faits historiques constitue l’étape suivante de l’appropriation de la réalité par la fiction. Ce nouveau courant peut certes provoquer des objections, notamment lorsque les créateurs se permettent de fictionnaliser la Shoah, partie intangible voire sacrée de l’Histoire de l’humanité. Or la littérature, étant un domaine de l’invention, n’a jamais prétendu de devenir une science exacte. Aucune critique ne saura l’obliger à tisser des récits strictement vrais, ni à renoncer à ses traditions du recours à l’imagination créatrice. La réponse à la question posée au début de cet article – qui a le droit de témoigner pour le témoin ? – dépend donc de l’attente des lecteurs envers un témoignage : doit-il être inconditionnellement conforme à la vérité au point de ressembler à un support didactique ou au contraire s’en inspirer librement de manière à concevoir une histoire littéraire sans d’autres prétentions que plaire à son public ?

[1] Y. Haenel, Jan Karski, Paris, Éditions Gallimard, coll. L’Infini, 2009.

[2] Y. Haenel, « Le recours à la fiction n’est pas seulement un droit, il est nécessaire », Le Monde, 26.01.2010, p. 18.

[3] Y. Haenel, Jan Karski, op.cit. p. 9.

[4] Entretien avec Chloé Brendlé dans : Le Magazine Littéraire, http://www.magazine-litteraire.com/content/club-lectures/article.html?id=14197.

TEXTE : Pawel Hladki

Posted in VERSION FRANÇAISE | Comments Off on “Jan Karski” encore !

Tags: , , , , , ,
25 May 2012

Autorzy francuscy o Polsce: Yannick Haenel “Koło” (fragment)

WARSZAWA***

Wsiedliśmy do tramwaju. Przejeżdżaliśmy przez Wisłę. Na środku mostu ogarnął mnie spazmatyczny śmiech. Absurdalna radość z bycia tutaj – pośród niczego. Przypomniałem sobie dobrze znane zdanie: „W Polsce, czyli nigdzie.” No właśnie, w końcu byłem nigdzie. Rok temu przyjechał pociąg, do którego nie wsiadłem; potem – kilka miesięcy temu – wsiadłem do innego w kierunku Berlina. I ciągle jechałem dalej na Wschód, podróżując w stronę nicości. Powiedziałem o tym Lolkowi: „Podróż w kierunku nicości”. Wybuchł śmiechem. Z egzaltowaną miną wskazywał przechodniów. „Widziałeś?”- przyłożył do ust mały niebieski typowy dla astmatyków inhalator.

Warszawa wynurzała się wzdłuż linii tramwajowej ogromnych rozmiarów stalowymi alejami, wielkimi peerelowskimi budynkami obłożonymi bilbordami, starą smutną szarością i nałożonymi na tę szarości wrzaskliwymi sloganami zglobalizowanych metropolii.  Wysiedliśmy na przystanku Muzeum Narodowe tuż przed dawnym budynkiem Komitetu Centralnego PZPR: „kiedyś nazywaliśmy go dla żartu Białym Domem”, powiedział Lolek. Był wyraźnie zadowolony, że znowu znalazł się w swoim mieście. Kochał je tyleż samo, co nie znosił. Jak mawiał, po stokroć zniszczona przez hitlerowców i Rosjan Warszawa, niszczona była teraz przez kapitał. Kiedy wymawiał słowo kapitał, śmiejąc się dodał: „Pisane przez K” – jak Destruktion? – zapytałem.

Szliśmy Nowym Światem. Znów mieliśmy ochotę napić się piwa. Weszliśmy do pierwszego lepszego baru, był nim Sturbucks Coffee. Tak, byliśmy nigdzie, pomyślałem – nigdzie i wszędzie: w Nowym Jorku, Szanghaju, Paryżu, Berlinie – ta sama wrzaskliwa scenografia spustoszenia naklejona na pustkę. Według Lolka przejście z komunizmu na kapitalizm nie przyniosło żadnej zmiany – władza zmieniła formę, pozostając jednak taką samą; władza zawsze dąży do umocnienia się, powiedział.  Prawidłowością władzy – mówił dalej Lolek – jest szukanie sposobów poszerzenia władzy: kiedy zaś kapitalizm okazał się być lepszym sposobem na sprawowanie rządów, wówczas komunizm przeistoczył się w kapitalizm. Zamówiliśmy po piwie i wznieśliśmy toast za Polskę. Chodziliśmy od baru do baru, bo Lolek chciał pokazać mi swoje miasto i uczcić nasze przybycie do Warszawy. Na Świętokrzyskiej był rząd odnowionych kawiarni jednakowo polakierowanych na złoto-czarno niczym amerykańskie firmy; dalej niespodziewanie wspaniałe wewnętrzne podwórza z odrapanymi murami, balkony o barokowych pleceniach wychodzące na śmietniki. Jakaś aleja – Marszałkowska – całkowicie złożona z butików prêt-à-porter o wystawnych witrynach, gigantycznych MacDonaldów i rozmiarów galerii handlowej sklepów jubilerskich. Dalej na ulicy po prawej usypane z gruzu schody prowadzące do nikąd, kamienne płyty powywracane pośród zwalisk, zardzewiała tabliczka zagubiona wśród traw. Drzewa, parki, chodniki, wszystko zdawało się być rozdarte między światem biedy i nowej zarozumiałości.

*** Niniejszy tekst jest tłumaczeniem fragmentu powieści Yanicka Haenela “Koło” [Cercle], Paris, Gallimard, 2007, s. 419-420.

Tłumaczenie: Paweł Hładki Ilustracja: Agata ‘Asabolt’ Sierzchuła  /  

Posted in WERSJA POLSKA | Comments Off on Autorzy francuscy o Polsce: Yannick Haenel “Koło” (fragment)

Tags: , , , , , , ,
« Older Entries  |