Składniki: główny bohater w wieku średnim o skłonnościach depresyjnych, kilka refleksji natury socjologicznej, garstka opisów cielesnych, kilka fragmentów erotycznych, szczypta cynizmu i humoru. Dowolnie wymieszać niniejsze elementy na stronach najlepiej trzystustronicowej powieści.
Ten przepis zastosowany po raz pierwszy w „Poszerzeniu pola walki” (1994) i udoskonalony w „Cząstkach elementarnych” przyniósł najpierw Houellebecqowi globalny sukces komercyjny (to zdecydowanie najbardziej znany francuski autor naszych czasów), potem uznanie krytyki zwieńczone nagrodą Goncourt za “Mapę i terytorium” w 2010. Zatytułowana “Serotonina”, jego siódma powieść wydana na początku roku we Francji stosuje komponenty typowo używane przez tego powieściopisarza.
“Serotonina” to historia Florenta-Clauda – przygnębionego czterdziestolatka, który znajduje się w ślepym zaułku życia zawodowego i uczuciowego. Podobnie jak w poprzednich powieściach, Houellebecq gra rolę pisarza-socjologa, którego ambicją jest sportretowanie współczesnej mu epoki. Jego nowy tekst fetyszyzuje ponadto tematykę cielesną: opisy wyglądu zewnętrznego są bardzo precyzyjne (s. 120)* ; ciało często metonimicznie zredukowane jest do narządu zdolnego zaspokoić (bądź też przeciwnie) potrzeby libidynalne (s. 133), idea starzenia się jako dewaluacji na rynku seksualnym jest również obecna (Ibid.). Autor-pornograf, Houellebecq, ponownie stosuje surowe opisy aktu seksualnego. Jak zwykle nie brakuje mu poczucia humoru, toteż jego tekst bawi nas tyle samo, co wzrusza. Niestety mimo że Houellebecq posługuje się pewnym dopracowanym do perfekcji przepisem, “Serotonina” okazuje się być produktem miernym niezadowalającym oczekiwań koneserów. Użyte składniki zdają się być gorszej jakości, a sam mistrz stracił jakby nieco własny warsztat.
Jesteśmy dla przykładu zaskoczeni niektórymi rozwiązaniami narratologicznymi. Kiedy główny bohater Florent-Claude decyduje się opuścić swoją japońską partnerkę, postanawia on wypowiedzieć umowę najmu mieszkania, zwolnić się ze stanowiska w ministerstwie rolnictwa i zniknąć na kilka miesięcy, mając nadzieję, że to zachęci jego dziewczynę (nie mogącą pozwolić sobie tym samym na przyzwoite zakwaterowanie) do powrotu do Japonii. Zastanawiamy się, po co tyle kombinacji i jak cierpiący na depresję bliski załamania mężczyzna był w stanie podjąć tyle przedsięwzięć, jednocześnie nie będąc w stanie stawić czoła swojej dziewczynie. Zabieg z pewnością efektowny, ale mało prawdopodobny.
Mamy czasami wrażenie, że Houellebecq stara się za wszelką cenę nadać intrydze dodatkowej dramaturgii, co wbrew jego zamiarom sprawia, że jego dzieło staje się nijakie i mało wyrafinowane. Miałem takie wrażenie, czytając między innymi rozdział o proteście normandzkich rolników, który kończy się samobójczą śmiercią przyjaciela głównego bohatera (Aymerica). Fragment ten – mający z pewnością na celu podkreślenie desperacji francuskich rolników bezbronnych (sic !) wobec postępującego procesu globalizacji – zdał mi się ckliwy i bezużyteczny dla całości przebiegu akcji.
“Serotonina” zawiera poza tym zbyt wiele wątków wynikających z przypadku. I tak, poza kamerzystą popularnego kanału informacyjnego, Florent-Claude jest jedynym naocznym świadkiem ostatnich minut życia swojego znajomego rolnika, bo służby specjalne przeoczyły przez przypadek jego obecność (s. 260). Główny bohater może potwierdzić swoje wątpliwości o pedofilskich skłonnościach pewnego urlopowicza, bo ten ostatni zapomniał przez przypadek zamknąć drzwi na klucz ;protagoniście udaje się ponadto zalogować do komputera pedofila, bo przez przypadek żadne hasło nie jest wymagane (s. 214-218). Florent-Claude zdoła niemalże zastrzelić dziecko byłej partnerki, bo przez przypadek zamieszkuje ona całkowicie odizolowany dom, znajdujący się naprzeciwko opuszczonej zimą restauracji, której okna wychodzą wprost na taras domu kobiety (s. 302-304). Te idealne do wyeliminowania niechcianej istoty warunki potęguje również fakt, że niania, zamiast zajmować się swoim podopiecznym, woli spędzać popołudnie na pierwszym piętrze słuchając muzyki ze szczelnymi słuchawkami na uszach.
Jesteśmy również rozczarowani motywami społecznymi, których intensywny aromat sprawił niegdyś, że dzieło Houellebecqa stało się dobrze rozpoznawalnym daniem. Francuski autor, którego przenikliwość socjologiczna doprowadziła wielu czytelników i krytyków do przekonania, że obdarzony jest on darem proroctwa, zadawala się tym razem powielaniem wyrażonych wielokrotnie wcześniej idei – zanik życia seksualnego na Zachodzie (s. 329), prostytucja jako szlachetny niezbędny do prawidłowego funkcjonowania każdego społeczeństwa zawód (s. 318), podział jednostek na klasy według wyglądu („arystokracja piękna”), a co za tym idzie, ich wartość na rynku cielesnym (s. 323) – do tego stopnia, że odnosimy wrażenie czytania fragmentów “Platformy” i “Poszerzenia Pola Walki”. Główny problem, o którym mowa w “Serotoninie”, upadek francuskiego rolnictwa, okazuje się mdły, niezdolny dotknąć przeciętnego czytelnika czy zachęcić go do refleksji.
Jesteśmy skądinąd zdumieni tematyką seksualną. Zestawiany niekiedy z Sadem, Houellebecq zyskał sławę dzięki odważnym scenom, uważanym często za nieprzyzwoite lub pornograficzne. Powieściopisarz nie tylko chce pozostać tyleż samo prowokacyjny, ale stara się prześcignąć siebie samego, podnieść poprzeczkę jeszcze wyżej. Ponieważ jesteśmy przyzwyczajeni do zuchwałości jego opisów, a sam autor nie jest już w stanie nas łatwo zszokować, odwołuje się on do tematów tabu, takich jak zoofilia (s. 54) i pedofilia (s. 156), co niestety pozostawia gorzki smak, którego przez długi czas trudno nam się pozbyć.
Byłoby jednak niesprawiedliwe nazwać “Serotoninę” całkowicie nieudaną powieścią. Nowy tekst Houellebecqa jest bowiem piękną refleksją o życiu człowieka Zachodu, który, mimo dobrobytu gospodarczego, postępu technicznego i naukowego, co raz to silniejszej tendencji do indywidualizmu, oraz ciągłej dewaluacji relacji z bliźnim, pozostaje bezbronną istotą niezdolną do życia bez odrobiny czułości. “Serotonina” jest bowiem pochwałą więzi miłosnej, jedynego uczucia mogącego nas ocalić. Wyrzeczenie się go jest równoznaczne ze skazaniem siebie samego na powolną bolesną i nieuniknioną śmierć.
Pozostaje tylko mieć nadzieję, że Houellebecq będzie w stanie przeobrazić się w swojej kolejnej książce, że ponownie stanie się kucharzem, którego umiejętności i oryginalne przepisy uwiodły podniebienie najbardziej wybrednych krytyków i czytelników z całego świata.
Texte: Pawel Hladki
* Numery stron dotyczą oryginalnej wersji powieści: M. Houellebecq, Sérotonine, Flammarion, 2019.
Ingrédients : un protagoniste d’âge moyen en proie à la dépression, quelques réflexions de nature sociologique, une poignée de descriptions du corps, plusieurs passages érotiques, une pincée de cynisme et d’humour. Mélanger librement ces éléments dans les pages d’un roman de préférence d’une trois centaines de pages.
Born in 1979, Szczepan Twardoch is one of the most read and appreciated Polish novelists of the young generation. Beyond many stylistic and thematic qualities, his fiction deserves our attention because of the need to combat the widespread stereotype of Poland as a mono-religious country populated with people from the same ethnical and cultural background. Twardoch, who in numerous interviews identifies himself as a Silesian
Publié en 1997, “Délire d’amour” raconte l’histoire de Joe Rose, un journaliste scientifique d’âge moyen, qui doit faire face à une situation peu commune. Au cours d’événements inhabituels, il rencontre un certain jeune homme, appelé Jed Parry, souffrant du syndrome de Clérambault. Ce trouble mental rare consiste à se croire l’objet d’un désir amoureux, même si les gens qui vous entourent tentent de vous persuader du contraire. Malgré les affirmations constantes de Joe, Parry est en effet intimement convaincu de la passion inconsciente du journaliste. Ce problème apparemment irréaliste et trop sophistiqué permet à McEwan de créer une histoire passionnante riche en portraits psychologiques de personnages qui ressentent ou “endurent” l’amour. L’auteur joue habilement avec “l’horizon d’attente” des lecteurs incapables, jusqu’aux dernières pages du livre, de percevoir la vérité, de deviner si les sentiments de Joe sont réels ou imaginaires.
Ian McEwan (born in 1948) is one of the most rewarded and widely read contemporary English writers of 21st century. His novels, which in many cases have become worldwide bestsellers, have received critical acclaim and won a number of important literary accolades including the Man Booker Prize (1998). McEwan assuredly owes his critical and commercial success to his writing approach – a sort of creative recipe well known to many present and past authors attentive to their literary style, desirous to create an intriguing plot. This principle has guided him from the beginning, when, as a young man, he understood, thanks to Brighton Rock by Graham Green, that ‘a serious novel could be an exciting novel’. It is arguably this singularity of McEwan’s fiction that entranced me. In this article I will briefly present two novels by this author – Enduring Love and Amsterdam – which made me a great admirer of his writing technique, encouraged me to follow his literary career and, what is more, to read, in the near future, his remaining novels.
Published in 1997, Enduring Love is a story of Joe Rose, a middle-aged science journalist, who has to face a rather uncommon predicament. In an unusual course of events, he meets a certain young man, called Jed Parry, suffering from de Clerambault’s syndrome. This rare mental disorder makes the afflicted persons deeply believe that someone is infatuated with them, no matter how hard the people around them try to persuade them that they are living in a disillusion. Despite Joe’s constant assertions, Parry is indeed intimately convinced of the unconscious infatuation of the journalist. This apparently unrealistic and oversophisticated problem allows McEwan to create a compelling story rich in psychological portraits of the characters that feel or endure love. The author deftly plays with the ‘horizon of expectations’ of the readers unable, until the last pages of the book, to perceive the truth, to fathom if Joe’s feelings are real or false.
rzy Pilch (ur. 1952) zalicza się niewątpliwie do najważniejszych autorów najnowszej literatury polskiej. Mimo to jedynym jego tekstem dostępnym w języku francuskim jest powieść zatytułowana Pod Mocnym Aniołem.
Né en 1952, Jerzy Pilch compte parmi les romanciers les plus importants de la littérature polonaise extrême-contemporaine. Toutefois Sous l’aile d’un ange (2000) constitue son seul texte disponible dans la version française.
